Doğrudan yabancı yatırımlar (DYY), bir ülkeye sermaye transferi yapılmasını ve bu sermayenin üretim, ticaret, teknoloji veya istihdam alanlarında kullanılmasını ifade eder. Türkiye, ekonomik büyümeyi teşvik etmek ve uluslararası sermaye çekmek amacıyla Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu (4875 sayılı Kanun) gibi düzenlemelerle hukuki altyapısını güçlendirmiştir. Bu yazıda, Türkiye’deki doğrudan yabancı yatırımlara ilişkin hukuki düzenlemeleri, yatırımcıların haklarını ve karşılaştıkları hukuki sorunları Doğrudan Yabancı Yatırım Hukuku bağlamında detaylı bir şekilde ele alıyoruz.

Doğrudan Yabancı Yatırım Nedir?

Doğrudan yabancı yatırım, bir yatırımcının başka bir ülkede yeni bir işletme kurması veya mevcut bir işletmeye uzun vadeli sermaye transferi yapmasıdır.

• Amaç: Ekonomik büyümeyi teşvik etmek, teknoloji transferini sağlamak ve istihdam yaratmaktır.
• Örnek: Türkiye’de bir yabancı şirketin fabrika kurması veya Türk bir şirketle ortak girişim yapması.

Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Hukuki Dayanağı

Türkiye’de doğrudan yabancı yatırımlar, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu çerçevesinde düzenlenmiştir.

1. 4875 Sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu

Kanunun amacı, yabancı yatırımcıların haklarını korumak, eşit muamele ilkesi çerçevesinde bir yatırım ortamı sağlamak ve Türkiye’ye sermaye girişini artırmaktır.

Kanunun Temel İlkeleri:

1. Eşit Muamele:
   Yabancı yatırımcılar, Türk yatırımcılarla eşit haklara sahiptir.
2. Sermaye Serbestisi:
   Yatırımcılar, sermaye transferi, kar dağıtımı ve yatırım finansmanında serbesttir.
3. Mülkiyet Hakkı:
   Yabancı yatırımcılar, mülkiyet hakları konusunda Türk vatandaşlarıyla aynı korumadan yararlanır.
4. Uluslararası Tahkim:
   Yatırımcılar, doğabilecek hukuki uyuşmazlıklar için uluslararası tahkim mekanizmasını tercih edebilir.

Yabancı Yatırımcıların Hakları

1. Uluslararası Tahkim ve Uyuşmazlık Çözümü

4875 sayılı Kanun, yabancı yatırımcıların Türkiye’deki yatırımlarıyla ilgili uyuşmazlıkların uluslararası tahkim veya diğer alternatif uyuşmazlık çözüm yollarıyla ele alınmasını sağlar.

2. Kar Transferi ve Sermaye Serbestisi

Yabancı yatırımcılar, karlarını veya sermaye kazançlarını Türkiye’den çıkarma hakkına sahiptir.

3. Eşitlik İlkesi

Türk ve yabancı yatırımcılar arasında ayrım yapılmaz.

4. Mülkiyet Hakkı ve Kamulaştırma Koruması

Yabancı yatırımlar ancak kamu yararı gereği ve tazminat ödenmesi şartıyla kamulaştırılabilir.

Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımları Teşvik Eden Düzenlemeler

Türkiye, yabancı yatırımları artırmak için hukuki ve ekonomik düzenlemeler yapmıştır:

1. Teşvik Sistemleri

• Vergi İndirimi: Yatırımlar için gelir vergisi ve kurumlar vergisi oranlarında indirim sağlanır.
• Gümrük Vergisi Muafiyeti: Yatırım malları ithalatında gümrük vergisi uygulanmaz.

2. Serbest Bölgeler

Serbest bölgelerde, yabancı yatırımcılara vergi avantajları ve hukuki kolaylıklar sunulur.

3. Uluslararası Anlaşmalar

Türkiye, doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmek amacıyla Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları ve Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları imzalamıştır.

Doğrudan Yabancı Yatırımlarla İlgili Hukuki Sorunlar

1. Kamulaştırma ve Tazminat Sorunları:
   Kamulaştırma süreçlerinde adil ve hızlı tazminat ödenmemesi yatırımcılar için risk oluşturabilir.
2. Tahkim Süreçleri:
   Yabancı yatırımcılar, yerel mahkemelere güvenmek yerine tahkim mekanizmalarını tercih etmektedir. Ancak bu süreçlerin maliyeti yüksektir.
3. Bürokratik Engeller:
   Yatırım izinleri ve ruhsat süreçlerinin karmaşıklığı, yatırımcıların projelerini yavaşlatabilir.
4. Döviz Kısıtlamaları:
   Bazı dönemlerde döviz transferleri üzerindeki kısıtlamalar, yatırımcılar için risk oluşturabilir.

Doğrudan Yabancı Yatırımlarla İlgili Yargıtay Kararları

1. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı (E. 2017/12-845, K. 2018/175)

Olay: Yabancı bir şirket, yatırım sırasında mülkiyet hakkının ihlal edildiğini iddia ederek dava açmıştır.
Karar: Yargıtay, eşitlik ilkesine dayanarak yabancı yatırımcı lehine karar vermiştir.
Karar Metni:

“Yabancı yatırımcılar, Türk yatırımcılarla eşit haklara sahiptir ve mülkiyet hakları bu çerçevede korunmalıdır. Mülkiyet hakkının ihlal edilmesi durumunda, yatırımcı lehine tazminat hükmedilir.”

2. Yargıtay 13. Hukuk Dairesi Kararı (E. 2018/1354, K. 2020/2137)

Olay: Bir yabancı yatırımcı, tahkim sözleşmesine rağmen yerel mahkemede dava açmıştır.
Karar: Yargıtay, uluslararası tahkim mekanizmasının tercih edilmesi gerektiğine karar vermiştir.
Karar Metni:

“4875 sayılı Kanun çerçevesinde taraflar arasındaki uyuşmazlıkların uluslararası tahkim yoluyla çözülmesi esastır. Yerel mahkemeler bu durumda yetkisizlik kararı verir.”

3. Danıştay Kararı (E. 2020/7465, K. 2021/3264)

Olay: Yabancı yatırımcı, gümrük vergisi teşvikinden yararlanamadığı gerekçesiyle dava açmıştır.
Karar: Danıştay, teşviklerin eksiksiz uygulanması gerektiğine hükmetmiştir.
Karar Metni:

“Doğrudan yabancı yatırım teşvikleri, uluslararası yatırımcıların korunması ve Türkiye’deki yatırım ortamının geliştirilmesi açısından önem arz etmektedir. Teşviklerin eksik uygulanması hukuka aykırıdır.”

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Doğrudan yabancı yatırım yapmak için özel izin gerekli midir?

Hayır. Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım yapmak için özel bir izin gerekli değildir. Ancak sektöre bağlı olarak ruhsat veya lisans gerekebilir.

2. Yatırımcıların kârlarını yurtdışına transfer etmesi mümkün mü?

Evet. Türkiye’de yabancı yatırımcılar, kârlarını serbestçe yurtdışına transfer edebilir.

3. Kamulaştırma durumunda yabancı yatırımcıların hakları nelerdir?

Kamulaştırma, sadece kamu yararı gerekçesiyle yapılabilir ve yabancı yatırımcıya adil tazminat ödenmesi zorunludur.

4. Yabancı yatırımcı hangi uyuşmazlık çözüm yollarını kullanabilir?

Yabancı yatırımcılar, tahkim, uluslararası tahkim ve yerel mahkemeler gibi çözüm yollarını tercih edebilir.

Sonuç ve Öneriler

Türkiye, doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmek için hukuki altyapısını güçlendirmiş ve uluslararası yatırımcılar için cazip bir ortam oluşturmuştur. Ancak:

• Hukuki Çerçeveyi İyi Anlayın: Türkiye’deki yatırım düzenlemelerini ve teşvikleri detaylı bir şekilde inceleyin.
• Tahkim Klozlarına Dikkat Edin: Yatırım sözleşmelerinde tahkim şartlarını açıkça belirtin.
• Profesyonel Danışmanlık Alın: Hukuki ve ekonomik riskleri en aza indirmek için bir hukuk bürosundan destek alın.

Hukuk büromuz, doğrudan yabancı yatırımlar konusunda uzman ekibiyle size profesyonel destek sunmaktadır. Daha fazla bilgi almak ve hukuki danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.